Przesłanki umorzenia przymusowego udziałów w sp. z o.o.

Przymusowe umorzenie udziałów w spółce z o.o. stanowi, obok umorzenia dobrowolnego oraz umorzenia automatycznego, jeden ze sposobów umorzenia udziałów w tej spółce. Przepisy nie wskazują okoliczności stanowiących przyczyny umorzenia przymusowego. W tym zakresie wspólnicy mają swobodę przy czym przesłanki przymusowego umorzenia powinny być dokładnie określone w umowie spółki, w szczególności umowa spółki nie powinna tylko ogólnie wskazać np. na „ważny powód” czy „naruszenie przez wspólnika obowiązku lojalnego postępowania wobec spółki”. Umowa spółki powinna być na tyle precyzyjna, aby wykluczyć uznaniowość zgromadzenia wspólników przy ich ustalaniu. Mogą to być zarówno okoliczności dotyczące samego wspólnika, jak i leżące po stronie spółki.

W praktyce często umorzenie przymusowe ma charakter sankcji i stanowi odpowiedź na określone zawinienie wspólnika, np. ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa spółki albo niewykonania szczególnych powinności nałożonych na wspólnika przez umowę spółki, np. uiszczania dopłat. Umorzenie udziałów stanowi wówczas instrument, który pozwala na usunięcie ze spółki niechcianego wspólnika. Przesłanki umorzenia przymusowego nie muszą być związane z zawinieniem wspólnika. Mogą to być również takie okoliczności jak zajęcie udziałów wspólnika przez komornika w trybie egzekucyjnym, śmierć wspólnika albo wszczęcie wobec niego postępowania likwidacyjnego. Z powyższego wynika, że umorzenie przymusowe udziałów może być także efektywnym instrumentem, który służy spółce dla zabezpieczenia się przed wstąpieniem w miejsce wspólnika jego wierzycieli albo następców prawnych.

Tryb umorzenia przymusowego udziałów w sp. z o.o.

Standardowy tryb w jakim odbywa się przymusowe umorzenie udziałów wyznaczają przepisy k.s.h., przy czym wspólnicy mogą modyfikować go według swojego uznania. Jeżeli umowa nie zawiera odmiennych postanowień, to zastosowanie znajdą uregulowania kodeksowe. Pierwszą przesłanką umorzenia przymusowego jest zajście zdarzenia, które umowa spółki definiuje jako przyczynę umorzenia udziału. Gdy takie zdarzenie będzie miało miejsce, to kolejnym krokiem jest podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o umorzeniu udziałów, w której należy wskazać podstawę prawą umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umarzane udziały. Wynagrodzenie za przymusowo umarzane udziały nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników. Wyjątkowo, tylko za zgodą wspólnika, umorzenie udziałów może nastąpić bez wynagrodzenia. Uchwała w sprawie umorzenia przymusowego udziałów powinna zawierać również uzasadnienie.

Jeżeli przymusowe umorzenie udziałów następuje z czystego zysku, to skutek umorzenia następuje z chwilą podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników (chyba że uchwała wskazuje na inny moment). Jeżeli jednak umorzenie udziałów następuje w drodze obniżenia kapitału zakładowego, to umorzenie dojdzie do skutku dopiero z chwilą wpisu do KRS uchwały zmieniającej umowę spółki w zakresie obniżenia kapitału zakładowego.

Wykonywanie uprawnień z udziałów przymusowo umarzanych

Prawa korporacyjne z udziałów przymusowo umarzanych mogą być wykonywane przez wspólnika aż do chwili rejestracji obniżenia kapitału zakładowego. Oznacza to, że nawet po podjęciu uchwały o umorzeniu przymusowym wspólnik w dalszym ciągu może brać udział w zgromadzeniu i wykonywać prawo głosu. Co istotne z punktu widzenia samego wspólnika może on nawet zbyć udziały w okresie od podjęcia uchwały do dnia zarejestrowania obniżenia kapitału zakładowego.

W sytuacji, w której umorzenie udziałów jest przeprowadzana bez obniżenia kapitału zakładowego, czyli finansowane jest wyłącznie z funduszy spółki (ewentualnie nieodpłatnie), to wówczas wspólnik może wykonywać swoje prawa korporacyjne z udziałów do chwili podjęcia uchwały w sprawie umorzenia przymusowego. Z chwilą podjęcia tej uchwały (bądź z chwilą wskazaną w tej uchwale) udziały przestają istnieć a wszelkie związane z nimi prawa wygasają.