Precyzyjne ustalenie obowiązku

Umową spółki wspólnik może być zobowiązany do powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki. W takiej sytuacji umowa spółki powinna oznaczać zarówno rodzaj (co wspólnik ma robić) jak i zakres takich świadczeń (w jakim wymiarze ilościowym, jak często, do kiedy, etc.). Przykładem takiego świadczenia może być wytwarzanie przez wspólnika produktów i cykliczne dostarczanie ich spółce. W umowie spółki nie zawsze będzie możliwe precyzyjne określenie ram czasowych cyklicznie spełnianego świadczenia, dlatego wyjątkowo dopuszczalne jest dookreślenie tego uchwałą zgromadzenia wspólników lub decyzją zarządu spółki. Brak dokładnego opisu, na czym ma polegać obowiązek powtarzającego się świadczenia niepieniężnego związanego z udziałem, oznacza, że udział nie jest obciążony żadnym obowiązkiem świadczenia.

Odpłatny charakter świadczeń

Zobowiązanie wspólnika do powtarzających się świadczeń niepieniężnych ma charakter odpłatny a wspólnikowi należy się stosowne wynagrodzenie. Nie można zatem ustanowić w umowie spółki nieodpłatnego obowiązku spełnienia powtarzających się świadczeń. Umowa spółki nie musi wyraźnie przyznawać wspólnikowi wynagrodzenia. Jeżeli wynagrodzenie nie zostanie ustalone umową wspólnikowi będzie przysługiwało wynagrodzenie w wysokości odpowiadającej cenom lub stawkom przyjętym w obrocie. Wynagrodzenie wspólnika na rzecz spółki jest wypłacane przez spółkę także w przypadku, gdy sprawozdanie finansowe nie wykazuje zysku. Umowa spółki nie może modyfikować tej zasady – służy ona ochronie wspólnika, który nie może być pozbawiony wynagrodzenia za swoje świadczenia. Z drugiej jednak strony interes spółki jest chroniony w ten sposób, że wynagrodzenie przysługujące wspólnikowi nie może przewyższać cen lub stawek przyjętych w obrocie. Oznacza to, że wysokość wynagrodzenia powinna odpowiadać wartości rynkowej świadczenia niepieniężnego. Co istotne z praktycznego punktu widzenia, nie ma przeszkód, aby wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne miało charakter niepieniężny. Jeszcze bardziej istotna dla praktyki, jako źródło potencjalnego sporu, jest kwestia ustalenia, czy ceny lub stawki przyjęte w obrocie należy przyjmować za wiążące na dzień ustanowienia obowiązku w umowie spółki, czy też w momencie wykonywania świadczenia. O ile to możliwe warto doprecyzować to zagadnienie już na etapie zawiązywania spółki.

Niewykonanie obowiązku

Co w przypadku, gdy wspólnik nie wykonuje swojego obowiązku? W takim przypadku powinien liczyć się z żądaniem jego wyłączenia ze spółki albo z przymusowym umorzeniem jego udziałów na podstawie uchwały wspólników albo w tzw. trybie automatycznym (o ile spółka przewiduje taką możliwość). W praktyce dopuszczalne jest również powiązanie uchylania się od obowiązku świadczeń niepieniężnych z obowiązkiem zapłaty na rzecz spółki kary umownej. Należy pamiętać, że zarząd nie jest upoważniony, nawet za zgodą obowiązanego wspólnika, aby – gdy wspólnik nie wykonuje lub nienależycie wykonuje swój obowiązek – jednostronnie znieść obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Dla skutecznego zwolnienia wspólnika z takiego obowiązku niezbędna jest zmiana umowy spółki. Umowa spółki nie może także przewidywać, że spółka lub wspólnik mogą dokonać wypowiedzenia w zakresie obowiązku. Umowa może jednak przewidywać, że w sytuacji zaistnienia określonego w umowie warunku lub nadejścia terminu obowiązek wygaśnie.

Przejście obowiązku

Obowiązek świadczeń niepieniężnych związany jest z udziałem, dzieli jego los i w przypadku zbycia udziału przechodzi na jego nabywcę. O ile wspólnicy nie postanowili inaczej w umowie spółki, zbycie udziału, z którym związany jest obowiązek świadczeń niepieniężnych, może nastąpić jedynie za pisemną zgodą spółki, którą co do zasady wyraża zarząd (ale może to być także rada nadzorcza albo komisja rewizyjna – jeżeli tak stanowi umowa spółki). Spółka może wyrazić zgodę zarówno przed jak i po transakcji zbycia udziałów. Spółka może jednak także odmówić zgody np. gdy zaproponowany nabywca nie daje rękojmi należytego wykonywania obowiązku spełniania powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Jeżeli spółka odmówi zgody, wówczas wspólnik – wskazując na ważne powody – może wystąpić do sądu rejestrowego w celu uzyskania zezwolenia. Ograniczenie zbywalności udziału, z którym związany jest obowiązek świadczenia niepieniężnego, ma na celu zagwarantowanie należytego wykonania obowiązku przyrzeczonego spółce przez wspólnika, którego może nie zapewnić nabywca udziału.