Odstępstwo od zasady równości wspólników

Jedna z podstawowych zasad, którymi rządzi się spółka z o.o. mówi, że – o ile ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej – wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Regułą jest zatem zasada równości wspólników, zgodnie z którą w takich samych okolicznością te same prawa i obowiązki każdego ze wspólników powinny być sobie równe, a zatem każdy udział podlega takiemu samemu traktowaniu. W pewnych sytuacjach może mieć jednak miejsce odstępstwo od tej zasady, kiedy to jedni wspólnicy mogą być uprzywilejowani względem innych. W szczególności może do tego dojść na podstawie decyzji samych wspólników, którzy uprzywilejowanie ustalą w treści umowy spółki (z drugiej strony umowa spółki może ograniczyć bądź w ogóle wyłączyć możliwość ustanawiania udziałów uprzywilejowanych). Jeżeli umowa spółki przewiduje udziały o szczególnych uprawnieniach, tj. udziały uprzywilejowane, uprawnienia te powinny być w umowie określone. Należy to zrobić możliwie precyzyjnie ponieważ regulacje umowne przewidujące uprzywilejowanie podlegają ścisłej wykładni a uprzywilejowania nie można domniemywać. Umowa nie powinna budzić wątpliwości co do treści uprawnienia, jego zakresu, okresu i terminu wykonania, a także innych okoliczności, które mają znaczenie dla uprzywilejowania, np. należy dokładnie określić kiedy uznaje się za spełnione dodatkowe świadczenia wspólnika, od których uzależnione jest uprzywilejowanie.

Sposoby uprzywilejowania

Uprzywilejowanie udziałów może dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do dywidendy lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki. Uprzywilejowanie może polegać także np. na przyznaniu prawa do nominowania bądź powoływania członków organów spółki, żądania zwołania lub prawa zwoływania zgromadzeń wspólników, przewodniczenia zgromadzeniom wspólników, umieszczania spraw w porządku obrad zgromadzenia wspólników, pierwszeństwa objęcia nowych bądź pierwszeństwa nabycia zbywanych udziałów, korzystniejszego stosunku uczestniczenia w podwyższanym kapitale zakładowym spółki, pierwszeństwa do objęcia umarzanego udziału lub objęcia konkretnych składników majątku likwidowanego przedsiębiorstwa spółki (de facto takie uprzywilejowanie polega na prawie do odzyskania wniesionego aportu). W praktyce najczęściej uprzywilejowane udziały przysługują założycielom spółki bądź kluczowym inwestorom, których szczególna pozycja w sp. z o.o. przejawia się właśnie poprzez uprzywilejowanie objętych przez nich udziałów.

Ograniczenia w uprzywilejowaniu udziałów

Na mocy regulacji kodeksowych uprzywilejowanie udziałów podlega pewnym restrykcjom, których wspólnicy nie mogą modyfikować. Uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu może dotyczyć tylko udziałów o równej wartości nominalnej i nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział. Z kolei na udział uprzywilejowany w zakresie dywidendy można umową spółki przyznać uprawnionemu dywidendę nie wyższą niż 150% dywidendy przysługującej udziałom nieuprzywilejowanym. Regułą jest, że udziały uprzywilejowane w zakresie dywidendy nie korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi udziałami. Od tej reguły wspólnicy mogą odstąpić poprzez wskazanie tego wprost w umowie spółki.

Umowa spółki może przewidywać termin obowiązywania uprzywilejowania, tj. przykładowo może stanowić, że uprzywilejowanie istnieje od pewnej daty bądź zdarzenia lub że obowiązuje tylko przez pewien okres lub do opisanego umową zdarzenia, innymi słowy umowa sp. z o.o. może przewidywać uprzywilejowanie udziału na czas nieokreślony albo na czas nieokreślony. Jeżeli wspólnicy postanowią o uprzywilejowaniu udziału już w toku funkcjonowania spółki, to szczególne uprawnienia mogą być przyznane wyłącznie w drodze zmiany umowy spółki, dla której konieczna jest uchwałą podjęta przez wszystkich wspólników, tj. także tych, których udziały nie będą podlegać uprzywilejowaniu.

Wspólnicy mogą w umowie sp. z o.o. ustalić, że przyznanie szczególnych uprawnień jest uzależnione od spełnienia przez wspólnika uprzywilejowanego dodatkowych świadczeń na rzecz spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku opisanego w umowie spółki.

Przeniesienie uprzywilejowania

Uprzywilejowanie udziałów należy odróżnić od uprzywilejowania osobistego wspólnika. Uprzywilejowanie udziałów ma charakter przedmiotowy a nie podmiotowy, tzn. jest związane z udziałem a nie z osobą konkretnego udziałowca spółki. Zasadnicza różnica między ww. uprzywilejowaniami polega na odmiennych skutkach zbycia udziału. Uprzywilejowanie udziału przechodzi na nabywcę udziału, natomiast uprzywilejowanie osobiste wygasa z chwilą ustania członkostwa w spółce i nie przechodzi na nabywcę, tzn. nabywca udziału uprzywilejowanego osobiście nabywa nieuprzywilejowany udział. Warto pamiętać, że w odniesieniu do uprzywilejowania udziałów wspólnicy mogą wyłączyć skutek zbycia uprzywilejowanego udziału zastrzegając w umowie spółki, że uprzywilejowanie udziałów wygasa z chwilą ich przejścia na nabywcę.