Sprzedaż przedsiębiorstwa to jeden z najbardziej złożonych procesów w świecie biznesu, w którym decyzje podejmowane na etapie wyboru struktury transakcji mają długofalowe skutki prawne i finansowe. Każda transakcja, niezależnie od branży, wymaga precyzyjnego zrozumienia różnic pomiędzy sprzedażą udziałów a sprzedażą aktywów, ponieważ to właśnie one determinują sposób opodatkowania, zakres odpowiedzialności stron, a także dalsze funkcjonowanie firmy. W praktyce negocjacyjnej wybór między share deal a asset deal nie jest wyłącznie kwestią formalną, lecz strategicznym narzędziem kształtowania ryzyka i korzyści.

Istota transakcji share deal i asset deal

Pod pojęciem share deal kryje się sprzedaż udziałów lub akcji w spółce – nabywca staje się właścicielem podmiotu prawnego wraz z całym jego majątkiem, zobowiązaniami, kontraktami i historią. Oznacza to, że tożsamość spółki nie ulega zmianie, a transakcja ma charakter czysto właścicielski.

Z kolei asset deal polega na sprzedaży wybranych składników majątku przedsiębiorstwa – nieruchomości, maszyn, znaków towarowych, licencji, zapasów czy kontraktów – bez przejmowania całości praw i obowiązków. W tym modelu kupujący wybiera konkretne aktywa i w ograniczonym zakresie decyduje, które zobowiązania przejmuje, co ma bezpośredni wpływ na podatki przy sprzedaży przedsiębiorstwa oraz sposób rozliczenia transakcji pomiędzy stronami.

W praktyce różnica między share deal czy asset deal ma ogromne znaczenie dla podatków, ryzyk prawnych, przenoszenia zezwoleń oraz stosunków pracowniczych.

share deal – Konsekwencje podatkowe obu modeli

W transakcjach share deal kupujący nabywa udziały lub akcje, co w Polsce wiąże się z obowiązkiem zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) w wysokości 1 % wartości transakcji. Takie nabycie nie podlega opodatkowaniu VAT, ponieważ obrót udziałami i akcjami jest z niego zwolniony. Sprzedający płaci natomiast podatek dochodowy (CIT lub PIT) od zysku ze sprzedaży udziałów. Nabywca nie ma możliwości podwyższenia wartości aktywów spółki do wartości rynkowej, co ogranicza korzyści amortyzacyjne.

W przypadku asset deal sprzedaż aktywów traktowana jest jak klasyczna transakcja gospodarcza, często opodatkowana VAT w stawce 23 %. Wyjątkiem jest sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP), która może być zwolniona z VAT. Istotnym elementem takiej transakcji jest przeniesienie umów przy asset deal, które wymaga uzyskania zgód kontrahentów lub przeprowadzenia cesji poszczególnych kontraktów. Sprzedający rozlicza podatek dochodowy od zysku ze sprzedaży majątku, natomiast nabywca zyskuje możliwość podniesienia wartości nabytych aktywów i wykorzystania ich do celów amortyzacyjnych.

Zakres odpowiedzialności i rękojmia za zobowiązania

W modelu share deal nabywca przejmuje spółkę wraz z całą jej przeszłością – także zobowiązaniami podatkowymi, umownymi, środowiskowymi czy pracowniczymi. To właśnie na tym etapie szczególnego znaczenia nabierają podatki przy sprzedaży przedsiębiorstwa, ponieważ wszelkie zaległości lub błędy rozliczeniowe sprzedającego mogą przejść na nowego właściciela. Oznacza to, że po zamknięciu transakcji mogą ujawnić się ryzyka, które nie zostały zidentyfikowane w procesie due diligence. Dlatego kluczowe znaczenie ma prawidłowe sformułowanie gwarancji i rękojmi w umowie sprzedaży udziałów – strony często ustalają limity odpowiedzialności, okresy obowiązywania roszczeń i procedury odszkodowawcze.

W przypadku asset deal sytuacja wygląda inaczej – kupujący odpowiada wyłącznie za te zobowiązania, które wyraźnie przejmuje w umowie. Pozostałe pozostają po stronie sprzedającego. Wybór między share deal czy asset deal ma więc kluczowe znaczenie dla zakresu odpowiedzialności stron, ponieważ determinuje, czy kupujący przejmie całą historię spółki, czy jedynie wybrane składniki jej majątku.

share deal – Przenoszenie licencji, zezwoleń i kontraktów

Przy share deal nabywca przejmuje spółkę wraz z jej wszystkimi licencjami, koncesjami i zezwoleniami, ponieważ podmiot prawny pozostaje ten sam – zmienia się jedynie właściciel. Oznacza to ciągłość działalności i brak potrzeby ponownego ubiegania się o zezwolenia, o ile przepisy branżowe nie uzależniają ich od osoby właściciela. Wyjątkiem są sytuacje, w których umowy lub koncesje zawierają klauzulę zmiany kontroli – wówczas może być wymagana zgoda organu lub kontrahenta. W przypadku przeniesienia umów przy asset deal każda z nich wymaga natomiast indywidualnej analizy i często osobnej zgody drugiej strony, co czyni ten proces bardziej złożonym i czasochłonnym.

Pracownicy i obowiązki pracodawcy

W transakcji share deal, mimo że podatki przy sprzedaży przedsiębiorstwa mogą stanowić istotny element analizy całej operacji, sytuacja pracowników pozostaje niezmienna – nadal są zatrudnieni w tej samej spółce. Nie dochodzi więc do zmiany pracodawcy, a tym samym nie ma potrzeby podpisywania nowych umów ani informowania związków zawodowych. Dla nich zmienia się wyłącznie właściciel spółki, co z prawnego punktu widzenia nie wpływa na treść stosunku pracy.

Bez względu na to, czy strony decydują się na share deal czy asset deal, kwestie związane z pracownikami mają kluczowe znaczenie dla płynności całej transakcji. W przypadku asset deal, jeśli transakcja obejmuje zorganizowaną część przedsiębiorstwa, polskie prawo przewiduje automatyczne przejście pracowników do nowego pracodawcy zgodnie z art. 23¹ Kodeksu pracy. Oznacza to, że zachowują oni wszystkie dotychczasowe prawa, wynagrodzenie i staż pracy. Sprzedający i kupujący są zobowiązani poinformować pracowników lub związki zawodowe o zmianie co najmniej 30 dni przed jej dokonaniem.